Artan yaşam maliyetinin vatandaşlar üzerindeki etkisini azaltmayı amaçlayan Macaristan, akaryakıt fiyatlarına tavan uygulamaya başladı. Ancak yabancı plakalı tüketicilerin faydalanmasının engellenmesi Orban hükümeti ile Avrupa Birliği arasında yeni bir anlaşmazlık konusu haline geldi.
Macaristan, artan yaşam maliyetinin nüfus üzerindeki etkisini azaltmak amacıyla akaryakıt fiyatlarını düşürdü. Ancak yabancı plakalı tüketicilerin akaryakıt istasyonlarındaki indirimlerden yararlanmasının engellenmesi, Orban hükümeti ile Avrupa Birliği arasında yeni bir anlaşmazlık konusu haline geldi.
Geçen yılın kasım ayından bu yana hükümet, akaryakıt ve motorin fiyatlarına litre başına 480 forint (yaklaşık 21,8 lire) tavan koydu. Mayıs ayından bu yana yabancı plakalı araçların azami fiyat uygulamasından yararlanması yasaklandı ve yabancıların piyasa fiyatlarından alışveriş yapabilecekleri belirlendi.
Yabancı plakalı araç sahiplerine yüzde 60’lara varan fiyat farkı getiren bu uygulama, AB’de tartışma başlattı. AB, Birliğin hukukun üstünlüğünü ihlal ettiğine karar vermesi halinde Macaristan’dan “ayrımcı” olarak nitelendirdiği bu uygulamayı ortadan kaldırmasını isteyebilir.
Macarlar ne düşünüyor?
AB’nin en az kârlı ülkelerinden biri olan Macarlar, Başbakan Viktor Orban’ın akaryakıt fiyatlarına üst sınır getirmesini genel olarak memnuniyetle karşıladılar ve bu indirimin, özellikle gıda ve diğer ürünlerin fiyatlarındaki artış nedeniyle bütçeyi dengelemede faydalı olduğuna inanıyorlar.
Ülkenin güneybatısındaki Hetes köyünden hemşire Nikoletta Palhidi de bu şekilde düşünenler arasında. Palhidi bunun iyi bir uygulama olduğunu düşünse de ne kadar sürdürülebilir olduğunu sorguluyor ve “Devletin bu şekilde daha ne kadar devam edebileceğini bilmiyorum.”
İstasyonda arabasına yakıt ikmali yaparken fikrini dile getiren emekli Jozsef Toth bile, uygulamanın geçim sıkıntılarını hafiflettiğini ancak yabancıların daha fazla ödemesinin iyi bir şey olup olmadığından emin olmadığını söylüyor:
“Bizim açımızdan iyi ama yabancıların daha fazla ödemesi biraz tuhaf. Biz (başka ülkelere) gittiğimizde bize daha yüksek fiyata satabiliyorlar.”
Tüketicilerin genel memnuniyetine rağmen küçük akaryakıt istasyonu sahipleri durumdan şikayetçi. Somogyvar kentindeki tesisin sahibi Janos Baintner, kâr etmekte zorlandıklarını belirtiyor. Baintner, “Karımız garanti altına alınırsa aileleri korumak için ucuz yakıtı kabul edebiliriz. Ancak bedelini ödeyen biz olmamalıyız” diyor.
Macaristan eski Merkez Bankası Başkanı Gyorgy Suranyi, hükümetin müdahaleci ekonomi politikasını eleştirerek, şöyle konuştu: “Böyle dış şoklar geldiğinde, eğer manevra alanı varsa, ailelerin üzerindeki yükün azaltılmasından yanayım. Rusya’nın Ukrayna’da başlattığı savaşa atıfta bulunarak fiyat tavanı olsun” dedi.
Havayolu şirketlerinden “fazla kâr vergisi” eleştirisi
Orban hükümetinin müdahaleci politikası akaryakıt fiyatıyla sınırlı değil. 1 Temmuz’dan itibaren havayolları dahil “çok kâr eden” şirketlerden “fazla kâr vergisi” alınacak.
Aralarında İrlanda’nın Ryanair ve Britanya’nın Easyjet’inin de bulunduğu bazı havayolları, Macar hükümetinin “aşırı kar vergisinden” kaynaklanan zararı ortadan kaldırmak için fiyatlarını artırdı. Şirketler, bu uygulamanın doğalgaz ve petrol gibi gerçekten aşırı kâr sağlayan sektörlerle sınırlı kalmasını ve zarar etmeye devam eden havacılığın kapsam dışı bırakılmasını talep ediyor.
Ancak Orban hükümeti, açıklamasında fiyat artışlarını veya bu konudaki şüpheli durumları tüketicilere aktaran şirketler hakkında soruşturma başlatacağını söyledi. Açıklamada şu ifadelere yer verildi: “Macar aileler savaşın bedelini ödememelidir.”
Milliyetçi hükümet, son 25 yılın en yüksek enflasyonunu yaşayan ülkenin ekonomik sıkıntısını hafifletmek istediğini söylüyor. Mayıs ayında enflasyon oranı %12,2 idi. 19 üyeli euro bölgesinde enflasyon yüzde 8,1 oldu.
“Macar aileleri savaşın bedelini ödememeli”
Başbakan Orban geçen hafta verdiği bir röportajda, “Savaş halinde yaşıyoruz ve bu durumun çözülmesi gerekiyor. Şirketlerin normalden daha fazla yük alması gerekiyor çünkü Macar ailelerin bunun bedelini ödememesi gerekiyor.” dedi.
Maksimum fiyat uygulaması Macaristan’ı AB’de en düşük akaryakıt satış fiyatına sahip ülke haline getirdi. Bunun komşu ülkelerden akaryakıt turizmini teşvik ederek talebi artırdığı ve arzda eksiklik veya aksamalara neden olduğu iddia ediliyor.
Öte yandan hükümet giderek artan bir bütçe açığıyla karşı karşıya. Bankacılık ve sigorta sektörü uzmanları bunu, Orban’ın koltuğunu koruduğu Nisan seçim kampanyası sırasında yapılan yüksek harcamalara bağlıyor.
Ekonomist Suranyi, ülkenin ekonomik durumunun hükümeti harekete geçmeye zorladığını ancak “ancak piyasa yanlısı seçenekler yerine AB değerlerine ve AB’nin eski merkez bankası başkanı Orban’ın muhafazakarları dışlayan fiyat indirimi politikasına aykırı seçenekleri tercih ettiklerini” söylüyor. Mali düzenleme ve serbest piyasa kapitalizminin modeli içsel ve dışsaldır.” Bunun uluslararası şirketlerin rekabet gücünü olumsuz etkileyeceğine dikkat çekiyor.